BIAŁCZ STARY

Najstarsza wzmianka dotycząca Białego Jeziora (tak pierwotnie brzmiała nazwa miejscowości), pojawia się w 1311 roku. Do wieku XV właścicielami posiadłości byli Białojezierscy, Borkowie Jaszkowscy, Skoraczewscy, Górzyńscy, Czacy i Cerekwiccy[1]. Na czas ich rządów nad wsią przypadła budowa drewnianego kościoła. W 1598 roku majętność weszła w posiadanie rodu Gajewskich. W XVII wieku nabyli ją Radomiccy, a po nich Szlichtyngowie i Zbijewscy. Obecnie istniejący kościół pw. Wszystkich Świętych w Białczu Starym jest fundacją Franciszka Gajewskiego (ok. 1650–1718)[2] syna Wojciecha[3],  zbudowaną w latach 1696–1717 według projektu Jana Catenazziego (1660–1724) w stylu barokowym. Odnowił go w 1813 roku Wincenty Zbijewski. Począwszy od 1828 roku wieś należała do Żółtowskich. W 1872 roku Adam Żółtowski dobudował od południa kaplicę z dzwonnicą.

Wojciech Gajewski (władający Czaczem od ok. 1639 roku) pochowany został w krypcie tamtejszego kościoła. Krypta świątyni białeckiej to fundacja syna Wojciecha –Franciszka – który jako budowniczy i kolator nowej świątyni, a zarazem właściciel tychże dóbr, miał prawo do pochówku pod kościołem.

Krypta kościoła białeckiego usytuowana została w południowo-zachodnim narożu nawy głównej. Po wejściu do budynku, przekroczeniu kruchty pod emporą organową, z prawej strony jednonawowego wnętrza, przed rzędem ławek dostrzec można wejście do krypty. Ma ono formę prostokątnego otworu nakrytego trzema brązowymi płytami. Ich forma jest identyczna z wejściem do krypty czackiej. Odmienne jest ukierunkowanie wejścia, bowiem nie jest ono zwrócone na wschód (a więc i krypta nie jest wobec niego orientowana), lecz na południe. Natomiast wszystkie pochówki zwrócone są na wschód. Wokół otworu umieszczono ramę z brązu z motywem prostokątnych, a w narożach kwadratowych płycin, wypełnionych naprzemiennie dużymi i małymi okręgami, a w nich czteroramiennymi gwiazdami. We wnętrzu ramy umieszczono trzy płyty – dolną prostokątną z napisem „CZŁOWIEKU / PROCHEM JESTEŚ I W PROCH / SIĘ OBRÓCISZ”. 

[1] Zygmunt Cieplucha, Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929, s. 117–120.

[2] Franciszek był dwukrotnie żonaty: z Anną z Cieleckich (1650–po 1740?) i Dorotą z Kurcewskich (1670–?).

[3] Wojciech Gajewski (zm. 27.12.1657) – kasztelan rogoziński, starosta wschowski, zwolennik elekcji Jana II Kazimierza Wazy, poseł na sejm koronacyjny 1649 roku, dziedzic Czacza, fundator tamtejszego kościoła oraz pałacu według projektu Krzysztofa Bonadury Starszego (1582–1669). Jego żoną była Apolinara Opalińska (ok. 1630–1687 – pochowani w Czaczu.