Stypendium twórcze MKiDN 2020

Stypendium twórcze MKiDN 2020

Tutaj możesz pobrać PDF broszur informacyjnych powstałych w ramach stypendium twórczego MKiDN (wystarczy kliknąć jedną z pozycji poniżej)

Nekropolia Chłapowskich w Rąbiniu – wersja polska

Nekropolia Chłapowskich w Rąbiniu – wersja angielska

Kopaszewska Droga Krzyżowa – wersja polska

Nekropolie Chłapowskich – wersja polska

Wersje drukowane dostępne są w: parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Rąbiniu, parafii pw. św. Idziego w Czerwonej Wsi, w Urzędzie Gminy Krzywiń, w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Adama Tomaszewskiego w Kościanie, Muzeum Regionalnym im. dra Henryka Florkowskiego w Kościanie, pałacu w Kopaszewie (Spółka DANKO), Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, Archiwum Państwowym w Lesznie.


Najistotniejszym efektem realizacji projektu w czasie pobierania stypendium jest siódmy tom serii wydawniczej Miejsca i Sztuka, który poświęcony został dziejom Czerwonej Wsi oraz jej zabytkom. Publikacja recenzowana przez prof. Jana Skuratowicza i prof. Stanisława Sierpowskiego zamiast planowanych 350 stron ma 381. Wydana została w kooperacji Fundacji „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra oraz Archiwum Państwowego w Lesznie. Opiera się na analizie materiałów archiwalnych (w tym nigdy wcześniej nie publikowanych źródłach ze zbiorów prywatnych) oraz szczegółowej inwentaryzacji obiektów zabytkowych lub mających takie znamiona. Sporządzano plany, rzuty i widoki budynków wraz z uwzględnieniem poszczególnych faz, sporządzono rekonstrukcje założenia parkowego i najstarszej fazy kościoła św. Idziego (z XIII w.). Uwzględniono nieznane materiały ikonograficzne, w tym te, które pozwolą na przywrócenie pierwotnego wystroju prezbiterium czy prospektu organowego. W książce uwzględniono również zalecenia konserwatorskie dla wybranych obiektów, zwłaszcza założenia parkowego oraz miejscowej nekropolii.  Udokumentowano również efekty prac konserwatorskich, jakich dokonano na przestrzeni dziesięcioleci. Uzyskane wyniki badań znalazły już praktyczne zastosowanie, gdyż wykorzystano je do sporządzenia programów konserwatorskich dla poszczególnych obiektów zabytkowych (uzyskano w oparciu o nie konkretne zgody na prowadzenie prac). Historia miejscowości utrwalona w książce przyczyniła się do podjęcia przez Aleksandra Wosickiego decyzji o nabyciu zespołu pałacowo-parkowego oraz jego rewitalizacji. Część materiałów udostępniłem nowemu nabywcy na potrzeby przygotowania koncepcji renowacji. W trakcie przygotowywania książki przeprowadzono także szereg prac in situ, dzięki czemu udało się zwrócić uwagę na konieczność większej troski o miejscową nekropolię. Drugim istotnym elementem związanym z książką było spotkanie towarzyszące jej prezentacji, które zaplanowałem i zrealizowałem jako dużą inicjatywę, której motywem przewodnim było przybliżenie spuścizny historycznej i zabytkowej miejscowości i regionu. Spotkaniu towarzyszyły dwa koncerty, wystawa, oprowadzanie po zabytku oraz odsłonięcie pomnika poległych w latach 1914-1920 mieszkańców miejscowej parafii, których listę udało się stworzyć przy okazji prac badawczych.

Uroczystość prezentacji publikacji poświęconej Czerwonej Wsi, poprzedziło złożenie kwiatów przez członków Rady i Zarządu Fundacji „Bonum adipisci” – Dążyć do dobra oraz rodziny Chłapowskich. Delegacja, której przewodził prof. Krzysztof Chłapowski, złożyła wiązankę kwiatów pod pomnikiem poległych w czasach II wojny światowej (wówczas zginęła m.in. Barbara i Henryk Chłapowscy). Następnie  delegacja, której przewodził Stanisław Chłapowskich oddała hołd powstańcom wielkopolskim składając kwiaty na pomniku im dedykowanym. Pierwsza część trwającej ponad cztery godziny uroczystości miała miejsce we wnętrzu kościoła p.w. św. Idziego. Po wystąpieniach przedstawicieli władz samorządowych, głos zabrał prof. Krzysztof Chłapowski i prof. Jan Skuratowicz. Drugą część spotkania zajęła okolicznościowa, multimedialna prelekcja przeplatana chorałem gregoriańskim w wykonaniu Kantorów Starej Mszy – Jana Gołaskiego, Aleksandra Ignaczewskiego, Antoniego Kamińskiego, Bartosza Małeckiego i Konrada Zagajewskiego. Prelekcję podzielono na kilka części. Po tym jak zabrzmiał chorał Invitatorium z Jutrzni na dzień św. Idziego, w pierwszej przedstawiono najstarsze informacje na temat miejscowości, w tym przekaz o erygowaniu parafii w 1237 roku i istniejącym wówczas przysiółku Czerwony Kościół. Przy tej okazji przedstawiono najważniejsze rody władające wsią do 1744 roku. Kolejnym  utworem był graduał Requiem aeternam. Drugi punkt prelekcji objął dzieje rodu Chłapowskich w Czerwonej Wsi, a więc lata 1744–1939, ze szczególnym uwzględnieniem kulturotwórczej ich roli i mecenatu artystycznego. Zaprezentowano wobec tego dzieje kościoła romańsko-gotyckiego i przebudowę barokową z polecenia Ludwika, jak również omówiono wyjątkowość wyposażenia wnętrza, które również jest dziełem mecenatu Ludwika. Następnie dr Prałat poprosił o odsłonięcie tablicy pamiątkowej dedykowanej Ludwikowi. Aktu odsłonięciu dokonał Krzysztof i Marcin Chłapowscy wspólnie z Marią Nazarewicz. Zabrzmiał chorał Docili quoque puero z Jutrzni na dzień św. Idziego. Po zaprezentowaniu historii i efektów prac konserwatorskich przy ołtarzach bocznych schola wykonała hymn Iste qeuem laeti oraz kantyk Magnificat. Przy tej okazji omówiłem stan konserwatorski kościoła czerwonowiejskiego prezentując ogrom potrzeb, jakie są z tym związane malując zarazem skądinąd pesymistyczny obraz tego, co może się przydarzyć, jeżeli nie będą podjęte kompleksowe prace rewitalizacyjne, zwłaszcza gotyckiej zakrystii, dawnego prezbiterium z unikatowymi malowidłami. Trzecią część prelekcji poprzedziła sekwencja Dies irae, która otworzyła narrację poświęconą okresowi I i II wojny światowej i losów miejscowości w tym okresie. Przypomniano historię pomnika powstańców wielkopolskich, którego budowę rozpoczęto we wsi w dwudziestoleciu międzywojennym. Schola zaś wykonała alleluja Domine salutis. W ostatniej części prelekcji przedstawiłem nekropolię czerwonowiejską, w emocjonalnym słowach apelując o jej odnowienie, jako jednej z dwóch obok rąbińskiej – nekropolii rodu Chłapowskich. Wskazał przy tym na znaczenie zarówno historyczne i artystyczne cmentarza, jak i potencjał turystyczny całej miejscowości. Wskazał najważniejsze już wykonane działania oraz przedstawił plan dalszej renowacji, apelując zwłaszcza do licznie obecnej rodziny o wspólne działania na rzecz przywrócenia należnej formy nekropolii Chłapowskich, Taczanowskich i Wańkowiczów. Na koniec zabrzmiał chorał Salve Regina.

Po zakończeniu prelekcji wszyscy goście przeszli na teren przykościelny, gdzie nastąpiło odsłonięcie pomnika poległych w latach 1914–1920 mieszkańców parafii czerwonowiejskiej. Uroczystość miała charakter wojskowy. Wartę przy pomniku zaciągnęli rekonstruktorzy ze Stowarzyszenia im. „Kościańskiej Rezerwy Skautowej”. Wprowadzono sztandary – Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych im. gen. dyw. D. Chłapowskiego w Wędrzynie (poczet w składzie sierż. Michał Popławski, sierż. Łukasz Sas, st. szer. Łukasz Jurczak), Leszczyńskiego Dywizjonu Przeciwlotniczego oraz Zespołu Szkół w Krzywiniu. Odegrano hymn państwowy. Następnie dr Prałat przypomniał szczególny charakter zarówno tego, jak i wcześniejszych pomników stojących w Czerwonej Wsi. Przy dźwięku sygnału „Hasło Wojska Polskiego” odsłonięto pomnik i oddano salwę honorową. Po poświęceniu pomnika odczytano Apel Pamięci i złożono kwiaty. W międzyczasie uczestnicy spotkania (około 200 osób) mogli zapoznać się z okolicznościową wystawą oraz wziąć udział w oprowadzaniu po pałacu, a najmłodsi uczestniczyć w warsztatach plastycznych. O godzinie 18:00 kościół czerwonowiejski wypełnił się ponownie gośćmi, którzy mieli okazję wysłuchać koncertu w wykonaniu Capelli Zamku Rydzyńskiego w składzie: Mieczysław Leśniczak, Leszek Kaczor – trąbki, Witold Habdas – waltornia, Ryszard Śliwa – puzon, Sebastian Szupienko – tuba. Przypomniałem przy tej okazji dwie legendy związane z czerwonowiejskimi lasami, jak również historię założenia gospodarstwa leśnego w majątku Chłapowskich w dwudziestoleciu międzywojennym. Zespół w brawurowy sposób przedstawił trzy bloki: patriotyczny, myśliwski i leśny. W Pierwszym zabrzmiały: Poloneza Karola Kurpińskiego, Gaude Mater Polonia Wincentego z Kielczy, Marsz do boju Kurpińskiego, sygnały kawaleryjskie (sygnał Wojska Polskiego i Siodłać), Warszawiankę Kurpińskiego, Naprzód Poznański pułku pierwszyPierwsza BrygadaMarsz Witaj Polsko (Capella wspólnie z gośćmi zaśpiewała Warszawiankę i Pierwszą brygadę). Powitanie myśliwskie, Hymn do św. Huberta Marc-Antoine de Dampierre’a, Marsz myśliwski z opery Henryk VI na łowach Kurpińskiego. W trzecim bloku wykonano: hejnał Lasów Państwowych i hejnał Leśników Polskich, chór myśliwych z opery Leśniczy z Kozienieckiej Puszczy Kurpińskiego, hasło leśników Darz bór.

Ze względu na sytuację epidemiologiczną, całość wydarzenia odbywała się w reżimie sanitarnym. Jednocześnie była to największa w powiecie i jedna z większych w całej Wielkopolsce, uroczystości kulturalnych, której motywem przewodnim było materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe. Elementy wystawy zostały przekazane miejscowemu sołectwu, jako materiał edukacyjny i popularyzujący. Szczegółowa relacja związana z książką znajduje się na stronie https://epralat.edu.pl/relacja-z-promocji-ksiazki-miejsca-i-sztuka-czerwona-wies/

Egzemplarze książki zostały przekazane m.in. do wszystkich jednostek archiwalnych w kraju, bibliotek (zarówno z listy obowiązkowej jak i z regionu), leszczyńskiej delegatury WUOZ, szkół regionu. Część egzemplarzy trafiła do Powiatu Kościańskiego i Gminy Krzywiń, którym posłużą jako materiały promocyjne i informacyjne.

W ramach projektu zaprojektowałem oraz wydałem 2500 broszur informacyjnych. Wszystkie otrzymały format A4 składany do DL. Powstały następujące druki:

Kopaszewska Droga Krzyżowa – 750 sztuk, j. polski

Nekropolia Chłapowskich w Rąbiniu – 750 sztuk, j. angielski

Nekropolie Chłapowskich – 500 sztuk, j. polski

The necropolis of the Chłapowski Family in Rąbin – 500 sztuk, j. angielski

 

Jest to modyfikacja w stosunku do pierwotnego planu. Zdecydowałem się na zwiększenie ilości druków oraz ich zróżnicowanie, co wynikało przede wszystkim z zaobserwowania w minionym rok zwiększonego zainteresowania Czerwoną Wsią. Większość materiałów trafiła do: parafii w Czerwonej Wsi i Rąbiniu, Gminy Krzywiń (na jej terenie znajdują się obie miejscowości), Działu Promocji Starostwa Powiatowego w Kościanie, Muzeum Regionalnego w Kościanie, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kościanie, pałacu w Kopaszewie (należącego do Spółki DANKO, która w pałacu ulokowała niewielką wystawę). Wersja elektroniczna druków dostępna jest do pobrania na stronach internetowych.

Kolejnym elementem projektu było zaprojektowanie i wykonanie dwóch tablic informacyjnych. Na nekropoliach w Rąbiniu i Czerwonej Wsi. Obie mają wymiary 140 x 100 cm: na stalowej konstrukcji znalazły się barwne, laminowane tablice przybliżające historię miejscowości, cmentarzy w nich się znajdujących i osób na nich spoczywających. Na tablicach umieszczono archiwalne fotografie, plany nekropolii z legendą ułatwiającą odnalezienie konkretnego grobu. Ponadto na tablicy rąbińskiej opisano historię Kopaszewskiej Drogi Krzyżowej, a w Czerwonej Wsi dodatkowo tamtejszą wyjątkową dzwonnicę i instrumenty w niej się znajdujące. W Rąbiniu znajdowały się dwie tablice poświęcone odpowiednio nekropolii i Kopaszewskiej Drodze Krzyżowej. Jednak ich stan był/jest katastrofalny. Drewniana konstrukcja spróchniała lub zgniła, a informacje stały się nieczytelne. Korzystając ze zgody Gminy Krzywiń udało się wprowadzić nowe, właściwsze i pełniejsze oznakowanie. W Czerwonej Wsi tablicy informacyjnej poświęconej nekropolii dotychczas nie było. Obecnie Urząd Marszałkowski prowadzi działania mające skutkować stworzeniem Wielkopolskiego Szlaku Pracy Organicznej. Na jego trasie znajdą się obie wspomniane miejscowości. Dlatego też wyprzedzając te plany, tablice które zamontowałem, stanowią trwały element, który będzie miał znaczenie infrastrukturalne dla szlaku, a licznie odwiedzającym obie miejscowości turystom, posłużą za źródło informacji.

Następnym efektem stypendium było przeprowadzenie prac renowacyjnych na nekropolii w Rąbiniu (wpisanej do rejestru) i Czerwonej Wsi (poza rejestrem). W sierpniu 2020 roku rozpoczęły się prace porządkowe i renowacyjne na terenie nekropolii czerwonowiejskiej. Wobec braku zastrzeżeń ze strony leszczyńskiej delegatury Urzędu Ochrony Zabytków co do przedstawionej koncepcji prac, przystąpiono do ich realizacji. Miedzy sierpniem a końcem listopada czterokrotnie przeprowadzono prace porządkowe – wycięto samosiejki, krzaki, usunięto, wyrugowano korzenie, których obecność niszczyła historyczne pomniki w części nekropolii znajdującej się między kościołem a cmentarzem. Zadanie to okazało się bardzo trudne, gdyż część korzeni poprzerastała ściany grobowców doprowadzając do ich uszkodzenia. Wobec czego konieczne było podjęcie rozciągniętych w czasie działań i stopniowe, usuwanie fragmentów korzeni. W chwili obecnej pozostał jeden bardzo dużych rozmiarów korzeń, który potraktowany został środkami chemicznymi, które powinny przyśpieszyć procesy próchniczne i umożliwić jego usunięcie wiosną 2021 roku.  Poza pracą własną oraz wspierającego grona, w działania włączyli się członkowie Stowarzyszenia im. „Kościańskiej Rezerwy Skautowej” oraz stypendyści Stowarzyszenia Oświatowego im. D. Chłapowskiego. Na przełomie listopada i grudnia przystąpiono do usuwania zmurszałych cementowych okładzin cokołów dwóch grobowców. Ich odsłonięcie ujawniło katastrofalny stan ceglanych, narożnych filarków. Wobec czego zadecydowano o tymczasowym odsłonięciu murowanych cokołów i zabezpieczeniu płyt nagrobkowych, by w okresie wiosennym 2021 roku, po ich osuszeniu, możliwe stało się wzmocnienie istniejących, starych elementów oraz ich obłożenie granitowymi okładzinami, które zarazem poprawią statykę grobów. W ramach prac renowacyjno-kamieniarskich wykonano dla dwóch nagrobków nowe, granitowe cokoły, a powierzchnię płyt nagrobkowych oczyszczono i zaimpregnowano. Jednocześnie odnowiono dwa wolnostojące krzyże nagrobne. W trakcie prac okazało się, iż jeden z dwóch domniemanych piaskowcowych krzyży okazał się być wykonany z marmuru. Podjęte prace pozwoliły wyeksponować jego wyjątkowe walory estetyczne oraz uczytelnić napis. Niestabilny charakter gruntu oraz duża jego wilgotność odpowiadające m.in. za przechylenie się niektórych nagrobków, wymagały podjęcia prac stabilizacyjnych. Wykonano również granitowe obramowania, które wydzielą poszczególne kwatery w obrębie trzech stylistycznie podobnych nagrobków i dwóch wspomnianych krzyży. Prace kamieniarskie wykonał Zakład Kamieniarski SALAR z Gierłachowa. Prace sfinansowano dzięki stypendium i wsparciu Powiatu Kościańskiego. Działania w Czerwonej Wsi uznaję za jeden z najważniejszych elementów projektu. Dotychczas nekropolia nie była odnawiana, a jej stan jest katastrofalny. Teren był porośnięty krzakami, zaniedbany, co też powodowało, że większość osób odwiedzających to miejsce, nie miało świadomości istnienia nekropolii. Zakładam, iż całość prac renowacyjnych można by zrealizować w ciągu pięciu lat, wobec czego rozpoczęte przeze mnie w roku przyznania stypendium działania są ważnym elementem lobbowania na rzecz pozyskania środków finansowych na ich kontynuację. Jednocześnie udało się zwrócić uwagę opinii społecznej. Fakt, iż w prace porządkowe włączyli się mieszkańcy oraz wolontariusze daje nadzieję, że działania informacyjne i popularyzacyjne przyniosą wymierny skutek w postaci stałego zainteresowania kondycją miejsca.

Jeżeli chodzi o nekropolię w Rąbiniu, to prace na jej terenie realizuję poprzez powołaną przez siebie Fundację. W roku 2020 udało się odnowić 6 nagrobków dzięki środkom własnym Fundacji, dotacji ze Starostwa Powiatowego i stypendium. Prace objęły kompleksową renowację nagrobków (oczyszczanie chemiczne, mechaniczne, scalenie substancji, impregnację, uczytelnienie napisów, uzupełnienie spoin). Dokonano również uporządkowania zieleni w obrębie części nekropolii, zwłaszcza drzew, których korzenie ingerowały w fundamenty grobowców.

 

Elementem, którego nie przewidziałem na etapie składania wniosku stypendialnego, były prace przy krypcie rodziny Szołdrskich w Gołębinie Starym. Wspólnie ze stypendystką Stowarzyszenia Oświatowego im. D. Chłapowskiego uporządkowaliśmy jej wnętrze oraz zakupiliśmy nowe koziołki pod trzy znajdujące się w niej trumny, dzięki czemu udało się zabezpieczyć XIX-wieczne funeralia. Były to pierwsze prace porządkowe prowadzone w tym miejscu od lat 90. XX w.